Publikuję ten artykuł w Międzynarodowy Dzień Młodzieży (International Youth Day) 12 sierpnia 2021 roku. To święto obchodzone jest od 21 lat i zostało ustanowione na wniosek Światowej Konferencji Ministrów Odpowiedzialnych za Sprawy Młodzieży przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.

W kwietniu 2021 poprosiłam Hannę Kowalewicz Pełnomocniczkę Komendanta Wojewódzkiego Policji w Gdańsku ds. Ochrony Praw Człowieka w ramach zapytania o informacje publiczną o dane z lat 2013-2021 dotyczące zamachów skutecznych i nieskutecznych młodzieży w wieku 13-18 lat. Wstrząśnięta liczbą prób samobójczych 20 kwietnia 2021 roku udostępniłam post na Facebooku, w którym napisałam statystyki prób samobójczych w województwie pomorskim. Po moim poście pojawił się artykuł Doroty Karaś w Gazecie Wyborczej 21 kwietnia 2021 roku o tytule “Nastolatki nie chcą żyć“. Wiedząc jak niewiele jest prewencji i profilaktyki w temacie postanowiłam zapisać się na studia na kierunku Suicydologia 22 kwietnia 2021.

27 maja 2021 roku zostało podpisane porozumienie o współpracy dotyczącej zapobiegania zachowaniom suicydalnym wśród dzieci i młodzieży przez Komendanta Wojewódzkiej Policji w Gdańsku, Pomorskiego Kuratora Oświaty, Proboszcza Parafii Chrystusa Króla w Gdańsku oraz Dyrektora Wojewódzkiego Szpitala Psychiatrycznego w Gdańsku. Czy coś od tego czasu się wydarzyło? Tak, liczba prób samobójczych ciągle rośnie. Wg profesora Brunona Hołysta próba samobójcza to główny i niezależny czynnik ryzyka samobójstw. Aż 40% osób ponawia próbę samobójczą w okresie około 12-14 miesięcy. 

Próby samobójcze na terenie województwa pomorskiego w liczbach

Wykres nr 1 poniżej wskazuje, że wzrost liczby prób samobójczych w województwie pomorskim od 2013 do 2020 roku wynosi 1700%. Dane do 2012 roku dotyczące zdarzeń suicydalnych przez Policję gromadzone i generowane były na podstawie druku stp10 – „Zgłoszenie zamachu samobójczego”, który wprowadzany był do systemu PSSP Temida. Od  2017 roku dane oraz kwalifikacje zmieniły się i możemy stwierdzić, że są zbliżone do bardziej wiarygodnych danych z GUS, aczkolwiek nadal zaniżonych sto-dwieście razy, ze względów społecznych i kulturowych. Wynika to z ukrywania faktu przez najbliższych, bo: “wstyd”, “a co ludzie powiedzą”, “jaką ja jestem matką”, “ksiądz nie da rozgrzeszenia”.

To na co trzeba zwrócić  uwagę, to wyższy wzrost zgłoszeń. Stosunek 2019 roku do 2020 roku wynosi 67 do 82 zgłoszeń czyli wzrost o 29%. Stosunek zgłoszonych prób samobójczych w 2020 roku do 7 miesięcy 2021 roku wynosi 82 do 163 czyli wzrost o 98 %. Wszystko wskazuje na to, że będzie to z końcem roku liczba 4 razy wyższa.

W podziale na miasta w próbach samobójczych nieletnich w miesiącach od stycznia do lipca 2021 roku (wykres nr 2) najwięcej prób samobójczych jest w Gdańsku (52 zgłoszenia w 2021, 6 zgłoszeń w 2020), potem w Wejherowie (27 zgłoszeń w 2021 roku, 15 zgłoszeń w 2020 roku), Kartuzach (14 zgłoszeń w 2021 roku i 4 zgłoszenia w 2020 roku), Tczewie (11 zgłoszeń w 2021 roku i 11 zgłoszeń w 2020 roku).

Powód prób samobójczych

Czynnikiem wpływającym na dane z 2020 i 2021 roku jest stan pandemii w Polsce. Psychologowie mówią, że po pandemii koronawirusa czeka nas pandemia depresji u nastolatków.  Eksperci z fundacji Dajemy Dzieciom Siłę w 2020 r. 747 razy wysyłali policję do dziecka, którego zdrowie lub życie było zagrożone. Powodem może być izolacja od rówieśników, trudności w szkole, kompleksy, odrzucenie przez grupę, sytuacja domowa. Niestety najczęstszy powód prób samobójczych młodzieży w województwie pomorskim jest nieustalony. Kolejny powodem jest choroba psychiczna lub zaburzenia psychiczne, następnie zawód miłosny, nieporozumienie rodzinne lub przemoc w rodzinie. Z danych fundacji Dajemy Dzieciom Siłę w czasie lockdownu przemocy doświadczało aż 27 proc. młodych ludzi. 9 proc. z nich nie miało do kogo zwrócić się pomoc.

Młodzież uchodźcza ma problemy z określeniem własnej tożsamości, żyje w stresie mniejszościowym, co jest czynnikiem ryzyka suicydalnego. Podobnie jest w przypadku młodzieży transpłciowej, młodych lesbijek, młodych gejów, młodych osób biseksualnych oraz aseksualnych i queer. Wyobraźcie sobie teraz trzynastoletnią dziewczynkę, która odkrywa, że zaczynają jej się podobać dziewczyny. Z mediów dowiaduje się, że jest ideologią LGBT, od hierarchów słyszy, że jest tęczową zarazą, od dziadków katolików, że to grzech, od rodziców, że wstyd, od rówieśniczek, że nie ma się przebierać z dziewczynkami w szatni. Czy ta trzynastoletnia dziewczynka ma motywacje do życia? Odpowiedź jest smutna a jeszcze bardziej przytłacza fakt, że wg wstępnych doniesień dra. Kosmy Kołodzieja już prawie co druga młoda osoba LGBT+ w Polsce miała za sobą próbę samobójczą, a aż 84,4% ma myśli samobójcze. W raporcie Sytuacja społeczna osób LGBTA w Polsce w latach 2015-2016 pod redakcją Magdaleny Świder możemy zobaczyć, że w 2016 roku myśli samobójcze miało 69%, a zatem była to liczba o 15% niższa. Nadal oczywiście bardzo wysoka. Brak regulacji prawnej chroniącej osoby LGBT+ powoduje patologie, które bezkarnie wdraża w życie PiS, polski Kościół i skrajne organizacja jak Pro-Prawo do życia czy Ordo luris. Konsekwencją czego jest wg rankingu ILGA, że Polska stała się najbardziej homofobicznym krajem w Unii Europejskiej.

Cechy osobowości w okresie dorastania mające wpływ na kryzys suicydalny:

• zmienny nastrój,
• demonstrowanie złości lub zachowanie agresywne,
• zachowanie antyspołeczne,
• wyładowywanie się przez zachowania gwałtowne (typu acting-out),
• silna impulsywność,
• drażliwość,
• sztywność myślenia i strategii radzenia sobie ze stresem,
• mała zdolność rozwiązywania problemów, kiedy pojawiają się trudności,
• niezdolność dostrzegania rzeczywistości,
• tendencja do życia w świecie iluzorycznym (złudzeń),
• fantazje wielkościowe na przemian z poczuciem własnej bezwartościowości,
• skłonność do doznawania rozczarowań,
• lęk, szczególnie jako reakcja na niewielkie dolegliwości somatyczne lub niegroźnie rozczarowania,
• przekonanie, że jest się nieskazitelnym i lepszym od innych,
• poczucie niższości i braku pewności siebie, które może być maskowane demonstrowaniem własnej wyższości, odrzucaniem innych lub prowokacyjnym zachowaniem wobec kolegów szkolnych i osób dorosłych, z rodzicami włącznie,
• niepewność co do własnej tożsamości lub orientacji seksualnej,
• ambiwalentne relacje z rodzicami, innymi dorosłymi oraz przyjaciółmi.

Motywy popychające nastolatki do samobójstwa:

• motyw zemsty: “żeby ich przestraszyć”, “oddam im”, “żeby żałowali”,
• poszukiwanie zrozumienia: “żeby pokazać jak bardzo kogoś kochałem/kochałam”, “żeby dostać od kogoś pomoc”, “żeby się dowiedzieć czy innym naprawdę na mnie zależy”, “żeby zrozumieli, jak bardzo bardzo zdesperowany/zdesperowana się czułem/czułam”.

We wrześniu 2020 roku Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport z potwierdzeniem, że Polska jest krajem, w którym dzieci popełniają samobójstwa częściej niż w większości krajów na świecie. W Wojewódzkim Szpitalu Psychiatrycznym w Gdańsku regularnie brakuje miejsc dla młodych pacjentów. Oddział zwykle jest tak przeludniony, że dzieci wysyłało się do czerwca 2019 roku do części przeznaczonej dla dorosłych. Skończono z tą praktyką, gdy na oddziale została zgwałcona 15-latka. NIK punktował Ministra Zdrowia, który nie określił wskaźników minimalnej liczby lekarzy psychiatrów dzieci i młodzieży. “Dlatego nie wiadomo, ilu lekarzy jest obecnie potrzebnych, a ilu będzie potrzebnych w przyszłości. Pod koniec marca 2019 r. zawód psychiatry dzieci i młodzieży wykonywało 419 lekarzy, a 169 było w trakcie specjalizacji”. Wg konsultanta krajowego w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży w Polsce brakuje około 300 psychiatrów (32 % ma powyżej 55 lat). W połowie szkół publicznych różnego typu (44 proc.) nie zatrudnia ani pedagoga, ani psychologa. W trakcie pandemii uczniowie .

Prewencja suicydalna czyli zapobieganie samobójstwom

Kluczowe w kryzysie suicydalnym w Polsce w najbliższych tygodniach będą postanowienia Ministra Edukacji o nauce w szkole. Obecny rząd (co tu dużo kryć) ma w dupie młodzież. Zatem na kogo może liczyć młodzież? Zdecydowanie może liczyć na organizacje pozarządowe takie jak Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, która pomaga dzieciom krzywdzonym, udziela wsparcia przez telefon, edukuje profesjonalistów pracujących z dziećmi i młodzieżą. Młodzież LGBT+ w Gdańsku może liczyć na Tolerado, gdzie jest świetnie zorganizowana Grupa Młodzieżowa. Gdańskie Centrum Równego Traktowania pomaga młodzieży doświadczonej przez dyskryminację i potrzebującej bezpłatnego wsparcia psychologicznego lub pomocy prawnej. Fundacja FOSA wspiera młodzież w Gdańsku w kryzysie. Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno -Społecznych wspiera nauczycieli i nauczycielki oraz kadrę pedagogiczną poprzez szkolenia antydyskryminacyjne, w których skupia się na przeciwdziałaniu wykluczeniu i przemocy w szkole. To organizacje, które znam osobiście z działań. Jest do tego masa więcej organizacji i inicjatyw prywatnych. Jak choćby PSONI wspierające młodzież z niepełnosprawnością.

Fundacja Diversity Polska już wkrótce uruchomi platformę, która będzie dawała wiedzę i edukowała w temacie prewencji suicydalnej. Jestem w trakcie rozmów nad programem stażowym YAS, który obejmuje profilaktykę suicydalną. Wraz z wolontariuszkami DiversityPl prowadzimy rozmowy od stycznia 2021 roku z Urzędem Miasta w Gdańsku, instytucjami, organizacjami, firmami, studentami z kierunku Suicydologia. To będzie szereg działań, które wierzę, że przyczynią się do pomocy młodzieży i młodym dorosłym w kryzysie suicydalnym.

Czynniki chroniące przed podejmowaniem decyzji o samobójstwie:

• spójna i wspierająca rodzina,
• umiejętność stawiania czoła trudnościom,
• poczucie więzi ze szkołą i dobre relacje z rówieśnikami w szkole oraz osiągnięcia szkolne (szkoła stacjonarna nie nauczanie online),
• brak dostępności do środków umożliwiających skuteczne pozbawienie się życia,
• umiejętność poszukiwania pomocy i porady u innych ,
• umiejętność rozwiązywania problemów i konfliktów oraz kontrolowania impulsów,
• integracja ze środowiskiem;
• okazje do uczestnictwa we wspólnie podejmowanych działaniach, w wydarzeniach szkolnych i kołach zainteresowań,
• poczucie sensu życia, zaufanie do siebie i innych,
• dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej i medycznej,
• odpowiedzialność za innych (kolegów, zwierzęta domowe),
• religijność.

Źródło:

1. Wojtyczy J. „O harmonijny rozwój człowieka. Myśl pedagogiczna Profesora Andrzeja Jaczewskiego”, 2019 Kraków, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza M odrzewskiego
2. Świder M., Winiewski M., Sytuacja społeczna osób LGBTA w Polsce w latach 2015-2016, KPH, Warszawa, 2017
3. Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek K., Depresja Nastolatków Podręcznik, Wydawnictwo GWP, Gdańsk
4. Hołyst B. Suicydologia. Wydawnictwo Prawnicze Lexis/Nexis, Warszawa 2002; 43.
5. The 11th European Symposium on Suicide and Suicidal Behavior: from Greenland to the Caucas, from Urals to Iberia, Portoroz, Slovenia, 9–12 September 2006, abstract book. Psychiatria Danubina 2006; 18: 43–44.
6. Gmitrowicz A., Lewandowska A. Charakterystyka uczniów dokonujących zamierzonych samouszkodzeń. Suicydologia 2009–2010; 5–6: 78.
7. Ringel E. Samobójstwo — apel do innych. Oficyna Wydawnicza Profi, Warszawa 1993; 13-20.
8. Podsiadło–Dacewicz I., Kulikowska A., Kochanowska K., Węgrzynowska J., Mielczarek A., Czemierowski H., Garstka T., Pyżalski J. Szkoła Przyjazna Prawom Człowieka. Jak przeciwdziałać wykluczeniu i przemocy w szkole? Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń oraz URZĄD M.ST. WARSZAWY Biuro Edukacji, 2020
9. J.Boergers, A. Spirito, D. Donaldson, Reasons for adolescent suicide attempts: Associations with psychological functioning, „Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry” 1998, t.37, nr12, s1287-1293
10. Mazur-Puchała A. 2020 rok uderzył w dzieci i nastolatków. Więcej depresji i prób samobójczych
11. Światowa Organizacja Zdrowia, Polskie Towarzystwo Suicydologiczne, Zapobieganie Samobójstwom Poradnik Dla Nauczycieli I Innych Pracowników Szkoły
12. https://fdds.pl/
13. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/lecznictwo-psychiatryczne-dzieci-i-mlodziezy.html
14. https://mindsofhope.eu/chcesz-uchronic-dziecko-przed-samobojstwem-przeczytaj-badz-uwazny-dzialaj/